Psikoloji 3. ünite özeti

Beyin ve davranış

Sinir sistemini sınıflandırmak.

Sinir sistemi iç ve dış ortama ait duysal bilgileri alan, işleyen ve bu işlem sonucu algı, duygu, dü­şünce ve davranış yanıtlarını üreten bir sistemdir. Sinir sistemi merkezî sinir sistemi ve çevresel sinir sistemi olarak ikiye ayrılır. Merkezî sistemden ay­rılan çevresel sinir sistemi duysal ve motor sistem şeklinde ayrılır. Duysal bölüm somatik ya da vis- seral duyuyu merkezî sinir sistemine taşırken, mo­tor sistem istemli kaslara giden somatik sistem ya da istemsiz çalışan kas, damar ve organlara giden otonom sistem şeklinde bölünür. Otonom sinir sisteminin sempatik ve parasempatik bölümleri organların işleyişi açısından birbirine zıt etki gös­terir. Merkezî sinir sistemi omurilik, beyin sapı (ar­ka ve orta beyin) ve ön beyinden oluşmuştur.

Sinir hücrelerinin yapısını ve sinirsel iletiyi açık­lamak.

Sinir sisteminde haberleşmeyi sağlayan temel hücreler nöronlardır. Nöronların alıcı bölgelerini dentritler, iletici bölgelerini aksonlar oluşturur. Nöroglialar sinir sisteminin nöron dışı hücreleri­dir ve miyelin kılıfın oluşumu, nöronların işlevle­ri için gerekli ortamın düzenlenmesi gibi görev­leri vardır. Nöronlar dinlenme döneminde iken hücrenin içi ile dışı arasında bulunan potansiyel farkına zar dinlenim potansiyeli denir. Nöronlar uyarıldıklarında zar potansiyeli daha pozitif bir değer alır (depolarizasyon), uyarı kesildiğinde dinlenim potansiyeli değerine geri döner (repo- larizasyon). Zar potansiyelinin dinlenim duru­mundan daha negatif bir değere ulaşmasına hi­perpolarizasyon denir. Aksiyon potansiyeli kısa bir süreliğine hücre içinin 0’ dan büyük bir değe­re ulaştığı özel bir depolarizasyon şeklidir. Bir kez oluştuğunda akson boyunca eksilmeden ak­son ucuna kadar ulaşır.

Sinir sisteminin kimyasal bileşenlerini listelemek.

Sinir hücreleri arasındaki özel bağlantı bölgeleri­ne sinaps denir. Kimyasal sinapslarda ileti nörot- ransmiterler ile sağlanır. Nöron boyunca iletilen elektriksel sinyal diğer nörona kimyasal olarak aktarılır. Bu nedenle sinirsel iletişim elektrokim- yasal özellik taşır. Nörotransmiterler kimyasal ya­pılarına göre sınıflandırılır. Glutamat merkezî si­nir sisteminin temel uyarıcı nörotransmiteri; GA­BA ise temel baskılayıcı nörotransmiteridir. Ase- tilkolin merkezî ve çevresel sinir sisteminde yay­gın bulunur. Amin yapısındaki nörotransmiterler (dopamin, serotonin, adrenalin, noradrenalin) uy- ku-uyanıklık, dikkat, motivasyon ve duygu-duru- mun düzenlenmesi gibi yaygın etkilere sahiptir.

Sinir sistemindeki önemli yapıları listelemek, bu yapılar ve işlevleri arasındaki ilişkiyi kurmak.

Omurilikte beyaz cevheri, yukarı çıkan duysal yol­lar ve aşağıya inen motor yollar oluşturur. Omuri­liğin ortasında yer alan gri cevherde ise nöron göv­deleri ve sinirsel bağlantılar bulunur. Omurilik ref­leksleri duysal ve motor sistem arasında etkileşi­min gerçekleştiği en alt basamağı yansıtır. Beyin sapı, beyin kabuğu dâhil ön beyin bölgelerinden, serebellum, omurilik ve çevresel duysal sistemler­den gelen sinyallerin bütünleştirildiği hayati bir be­yin bölgesidir. Bu bölgeden kaynaklanan lifler yu­karı ve aşağı yönelim göstererek omurilik ve ön beyin bölgelerinin işlevlerini etkiler. Serebellum hareketin ve dengenin kontrolünde ve motor öğ­renmede yer alır. Hipotalamus, talamus, amigdala, hipokampus ve bazal gangliyonlar beyin kabuğu­nun altında yer alan ön beyin bölgeleridir. Hipota- lamus öncelikle otonom sinir sistemi, hormonal sistemi kontrol ederek vücudun iç dengesinin ko­runmasına ve yaşamsal önem taşıyan davranışların oluşmasına katkıda bulunur. Talamus duysal sis­temden, motor kontrole katılan bölgelerden (bazal gangliyonlar ve serebellum) ve beyin sapından ge­len sinyalleri beyin kabuğuna iletir. Bazal gangli- yonlar hareketin planlanması ve zamanlamasında beyin kabuğuna yardımcı bir grup yapıdır. Amig- dala özellikle korku ile ilgili algısal, öğrenme ve motor yansıtma süreçlerinde etkindir. Hipokam- pus ise bildirimsel (dekleratif) belleğin oluşumuna katılır. Her iki yapı da limbik sistemin önemli yapı­larıdır.

Beyin kabuğunun yapılanmasını ve işlevlerini açıklamak.

Beyin kabuğu insanda en gelişmiş beyin bölgesi­dir. İşlevsel olarak duysal, motor ve asosiasyon korteksi olarak ayrılır. Duysal sinyaller önce birin­cil duysal kortekse gelir sonra ikincil duysal kor- tekste ilgili duyu ile ilişkili özellikler işlenir. Bu sı­ralama motor kortekste tersinden işler. İkincil mo­tor korteks hareketin planlanması aşamasında et­kinken, birincil motor korteksten kas hareketine yol açacak sinyaller çıkar. Asosiasyon alanları ise duysal sistem, motor sistem ve limbik sistem etki­leşiminin en üst seviyesini oluşturur. Sinir sistemi, özellikle de beyin kabuğu, işlevsel ve yapısal ola­rak tam anlamıyla simetrik değildir. Korpus kallo­sum iki beyin yarım küresi arasında bağlantılar kurarak bu işlevsel asimetrinin en etkin şekilde kullanımını sağlar. Beyin kabuğunun asosiasyon alanlarındaki hasarlar hasarın bölgesine göre afa­zi ve neglect gibi algısal ve bilişsel işlevlerde ka­yıplara yol açabilir.